Yaklaşık 3 bin yıllık tarihe sahip olan ve Türkiye rezervinin yüzde 85’inin çıkarıldığı Eskişehir‘de beyaz altın ya da denizköpüğü ismiyle bilinen lüle taşı, ikramlık eşya üretiminde kullanılıyor. Eskişehir’e gelen yerli ve yabancı turistlerin ağır olarak ziyaret ettiği tarihi Odunpazarı konutlarının bulunduğu dar sokaklardaki dükkanlarda satışa sunulan ve ustaları tarafından oyularak yapılan pipo, tespih ile biblo üzere süs eşyaları kentin en değerli el sanatları ortasında yer alıyor. Eskişehir’de kent merkezine yakın Sarısu, Yenişehir, Karaçay, Söğütçük, Beyazaltın, Nemli, Kümbet, Kepeztepe, Karatepe ve Karahöyük mahallelerinde yerin yaklaşık 100 metre derinliğinden çıkarılıyor. Lakin son devirde yeni çırakların yetişmemesi ve ocaklara inecek emekçi bulunamaması nedeniyle meslek yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kaldı.
“ESKİŞEHİR’DEN İHRAÇ EDİLİYOR FAKAT DÜNYA ‘VİYANA TAŞI’ DİYE BİLİYOR”
Eskişehir’de 11 yaşından bu yana lüle taşı çıkararak ustalığını yapan evli ve 2 çocuk babası Fehmi Yavuz (54), lüle taşının yalnızca Eskişehir’de çıkarılmasına karşın kâfi ilgiyi görmediğini söyledi. Ailesinin 6 kuşaktır lüle taşı dalında olduğunu söz eden Yavuz, “11 yaşımdan beri bu işi yapıyorum. Merhum babamla da giderdim. Bu babamın dedesinin mesleği. Yaklaşık 6 kuşaktır bu işi yapıyoruz. Bu iş bizim ekmeğimiz. Doğduk bu işi gördük, bu işle büyüdük. Lüle taşına evvelce yalnızca bizim köyümüzden 500 kişi gelirken, şimdilerde tüm köylerden lüle taşı ocaklarında çalışan 50 kişi var. Lüle taşının bu durumda olmasına çok üzülüyorum. Bu lüle taşı dünyada yalnızca Eskişehir’de çıkan bir taş. Altın, elmas üzere madenler dünyanın her yerinde çıkıyor ancak lüle taşı yalnızca Eskişehir’de çıkıyor. Bundan daha yerli ve ulusal bir şey tanımıyorum ben. Tüm dünya bu taşı çok seviyor, çok talep var lakin biz lüle taşımıza ne yazık ki sahip çıkamıyoruz. Bütün dünya çok seviyor lüle taşını fakat Eskişehir’de bile ‘lüle taşı nedir?’ diye sorsan 100 bireyden 10’u sıkıntı biliyor. Hala ne olduğunu bilen yok. Dünyada hala ‘Viyana taşı’ olarak geçiyor bu taş. Yani içler acısı bir durum. Bu taş Türkiye’den, Eskişehir’den çıkıp ihraç ediliyor lakin dünya ‘Viyana taşı’ diye biliyor” dedi.
“MESLEK ODAMIZ BİLE YOK”
Lüle taşından yapılan eserlerin başta Çin olmak üzere birçok ülkede çok sevildiğini anlatan Fehmi Yavuz, az sayıda meslek erbabı kaldığı için meslek odası olarak Saatçiler Odası’na kayıtlı olduklarını söyledi. Lüle taşına olan sevgisini ‘ben bu taşa aşığım’ diyerek anlatan Yavuz, “Yaklaşık 25 sene evvel Hanifi Demirkol isminde bir valimiz gelmişti Eskişehir’e. Bu valimiz 2- 3 yıl kurs verdirmişti. Artık hala oradan yetişen ustalarla devam ediyoruz. Bizim jenerasyonumuzdan pipo, satranç grubu, biblo yapmasını bilenler o valimizin sayesindedir. Şimdilerde açılan 3 aylık kursun hiçbir yararı olmaz. Çinliler bu taşın hastası. Evvelden pazarımızın büyük çoğunluğu Amerika, Almanya’ydı. Artık Çinliler onlara eser bırakmıyor. Çok seviliyor. Ben bu taşa aşığım. Her işimi bırakıyorum, ocağa gelip bu taşa sarılıyorum. Bu işi sevmeyen aslında yapamaz. Bizim meslek odamız bile yok. Neden yok? Sayımız az olduğu için. Biz Saatçiler Odası’na kayıtlıyız. Saatçiler Odası bizimle ilgilenir mi? Biz kime nasıl kederimizi anlatacağız? Bu lüle taşında daha fazla çırak yetişse, ocağa daha fazla giden olsa Eskişehir’in yarısına yalnızca bu lüle taşı bakar” formunda konuştu.
EKMEĞİNİ TAŞTAN ÇIKARIYOR
Lüle taşı ustalarının yanı sıra yerin 100 metre kadar derinine inerek taş çıkaracak emekçi de bulunamıyor. Geçmiş yıllarda sayısı binlerle söz edilen ocakçı sayısı son periyotta 10’a kadar düştü. Fehmi Yavuz’un lüle taşı ocağında yerin 65 metre derinliğinden hilti ile lület aşı çıkaran Yusuf Tuncer (51) ekmeğini taştan çıkarmaya çalıştığını söyledi. Yaklaşık 15 yıldır lüle taşı bölümünde çalıştığını söz eden Tuncer, “Bu işi 15 yıldan bu yana bilfiil yapıyorum. Yapıyorum lakin zaruretten. İşimiz yok, bulmak için uğraşıyoruz. Çok tükendi bu iş. Lüle taşını bulmak çok güç. Yapan 3- 4 grup kaldı, 3’er bireyden 9 kişiyiz. Bizim köyde bu işi yapan 9 tane insan kaldı. Bu işin sonu yok üzere, tükendi damarlar. Şu kuyuya ineli 6- 7 ay oldu, 2- 3 bin liralık gereç çıkartamadık. ‘Allah’tan umut kesilmez’ diyoruz arıyoruz. İnşallah bulunacak. Bizim mesleğimiz, atalarımızdan gördüğümüz iş bu” dedi.
“BU İŞTEN VARLIKLI OLANINI DUYMADIM”
Lüle taşının bulup çıkarmanın göründüğü kadar kolay olmadığını anlatan Tuncer şunları söyledi: “Evimizin geçimini bu işten sağlıyoruz. Allah rahmet versin, güçlü de etmedi aç da koymadı. Kimseye muhtaç olmadan ömrümüzü sürdürmeye çalışıyoruz. Üç çocuğum var, iyi berbat okuttum bu işleri yaparak. Bulduğumuz günler de oldu, bulamadığımız günler de çok oldu. Göründüğü üzere kolay bir iş değil. Bir sene ben yaşadım, 8 ayda meskenime 100 lira para götüremedim. Sağda solda iş aradım o denli günümü geçirdim. Azıcık rahatlayınca tekrar bu işleri yapıyoruz. Bugün rahmet versin tekrar de en azından yevmiyemizi aldık. Düzgün, hoş modüller çıktı. Âlâ berbat ekmek parasını çıkarttık. Taşı bulmak çok güç. Bu işten güçlü olanını duymadım. Bu işi yapıp da ihya olanını duymadım. Bir sene kazanmış, sonraki sene arayacağım diye evvelki kazandıklarını yemiş.”
“BİR KONUTUN GEÇİMİNİ SAĞLAYACAK MESLEK DEĞİL”
Eskişehir’de yerin altından çıkarıldıktan sonra ustalar tarafından işlenen lüle taşları çoğunlukla pipo ve ikramlık eşya haline getirilerek dükkanlarda satılıyor. Fakat pandemi nedeniyle kente turistlerin gelişi durunca, satışlar da azaldı. Birçok esnaf lüle taşı ikramlık eşya dükkanlarını açmaz oldu. Atlıhan El Sanatları Çarşısı’nda lüle taşı ikramlık eşya satan Meliha Öztopçu, mesleğin sıkıntı bir periyottan geçtiğini tabir ederek, “Bu meslek babamızın mesleği. Babam şu an 85 yaşında, bu mesleği 60 yıldır yapıyor. Nikotini çeken bir taş olduğu için pipo yapılır. Kalan modüllerden da tespih, takı, biblo, zarf açacağı, satranç kadroları yapılıyor. Bizim isteğimiz bunun yalnızca pipo ile hudutlu kalmaması. Çok farklı eserler yapılabilir fakat bunları yapacak ustalar maalesef Eskişehir’de yok. Usta diğer iş buluyor, kalan vaktinde lüle taşı işliyor. Zira bu bir meskenin geçimini sağlayacak bir meslek değil” biçiminde konuştu.
ŞENLİĞİ DE VAR
Eskişehir’in en değerli klâsik el sanatları ortasında yer alan lüle taşı için Odunpazarı Belediyesi 2 yıldır lüle taşının öteki ismi olan ‘Deniz Köpüğü’ ismiyle şenlik düzenliyor. Tarihi Odunpazarı meskenlerinin bulunduğu meydanda yapılan şenlikte lüle taşı ustaları kurulan stantlarda el marifetlerini göstererek, ikramlık eşyalar üretip satıyor. Şenlik bu yıl pandemi nedeniyle yapılamadı. Lüle taşından yapılan ortalarında pipo, tespih ve biblo üzere süs eşyalarının da bulunduğu eserler dükkanlarda özel siparişler hariç 10 TL’den 500 TL’ye kadar değişen fiyatlarla satılıyor.
Kaynak: Demirören Haber Ajansı / Engin ÖZMEN
Haberler.com
