DÜNYADA ilk sefer kızıl ötesi ışıkla 20 saniye içinde uydurma ilaç tespiti yapabilen sistemi geliştiren ve bilakis beyin göçü ile ABD’den Türkiye‘ye dönen Kimyager Dr. Derya Cebeci, bu yıl içinde kullanıma girecek yapay zeka dayanaklı ve bulut tabanlı sistem sayesinde, dünyada yılda 400 milyar doları bulan hacmi ile narkotik hatalarla yarışan uydurma ilaç pazarına darbe vuracak.
Cebeci’nin geliştirdiği teknoloji 20 saniye içinde “barkod okur” üzere ilaçların içeriğini okuyabiliyor. Geçersiz kanser ilaçları, antifiriz içeren düzmece öksürük şurupları, kalp ilacı karıştırılan zayıflama çayları üzere kontrolsüz eserler nedeniyle dünyada her yıl 1 milyon kişinin hayatını kaybettiğine işaret eden Dr. Cebeci, tüm bunların yanı sıra Kovid aşıları ve ilaçlarının kontrolünde de bu teknolojinin kullanılabileceğini vurguladı.
Hacettepe Üniversitesi Kimya Kısmı’ndan mezun olduktan sonra ihtisas yapmak üzere Amerika’ya giden ve Amerika Besin ve İlaç Dairesi FDA’da doktora sonrası araştırmacı olarak çalışırken düzmece ilaç, besin desteği yahut kozmetik eserlerin tespitine yönelik projeler geliştirmeye başladı. Dr. Derya Cebeci, bilakis beyin göçü ile tam 17 yıl sonra ülkesine geri döndü. Artık, dünyada birinci kere onun geliştirdiği bulut tabanlı düzmece ilaç tahlil sistemini, İstanbul Teknokent’te TÜBİTAK ve KOSGEB dayanağıyla kurduğu kendi biyoteknoloji firması Portmera’da hayata geçirecek. Bu yıl içinde eserin alanda kullanılmaya başlanacağını söyleyen Dr. Cebeci, bu sistemle dünyada 400 milyar doları bulan geçersiz ilaç pazarına büyük bir darbe vurulabileceğini düşünüyor. Dr. Cebeci’nin laboratuvar ve uzman işçi gerektirmeden yakın kızıl ötesi ışık ile alanda 20 saniyede tahlil yapabilen sistemi, Türkiye’de Sıhhat Bakanlığı ve Emniyet’in yanı sıra dünyada da İnterpol, Avrupa İlaç Ajansı EMA, FDA ile çeşitli milletlerarası gümrük firmaları tarafından kullanılacak.
GEÇERSİZ İLAÇ PAZARI YASAL İLAÇTAN İKİ KAT DAHA SÜRATLİ BÜYÜYOR
Uydurma ilaç ve besin pazarının yıllık 400 milyar dolarlık bir pazar ile narkotikle yarıştığına dikkat çeken Dr. Cebeci, şunları söyledi:
“Sahte ilaç pazarı, yasal ilaç pazarından iki kat daha süratli büyüyerek devam ediyor. Dünya Sıhhat Örgütü’nün iddialarına nazaran dünyadaki ilaç pazarının yüzde 10-15’i uydurma ilaç piyasasının elinde. Her yıl 1 milyondan fazla kişi düzmece ilaçlar nedeniyle ölüyor. 2019 yılında AB’deki ilaç şirketleri 27 milyar Euro’yu düzmece ilaç pazarına kaptırdı. Bu alanda, bilhassa alanda, pratik bir halde geçersiz ilaçların taramasını yapabilecek teknolojiler yok. Olanlar çok kısıtlı ve değerli. FDA’deki çalışmalarım sırasında bu pazarı fark ettim ve bu alandaki araştırmalarıma başladım. Türkiye’ye döndükten sonra da TÜBİTAK ve KOSGEB takviyelerini kullanarak bu projeyi başlatmaya karar verdim. Yaklaşık 10 yıldır düzmece ve standart altı ilaçların alanda süratli formda, tahribatsız tespiti üzerine çalışıyorum. Dünyada birinci olarak biz başladık bu çalışmaları yapmaya. Pazarda buna misal bir eser yoktu. Şu anda Yale Üniversitesi’nden bizimki üzere öteki bir startup firması, Afrika pazarına girdi. Biz de bu yıl içerisinde hem global hem de ulusal pazara girmiş olacağız” dedi.
“KIZIL ÖTESİ IŞIKLA İLACIN PARMAK İZİNİ ÇIKARIYORUZ”
“Geliştirdiğimiz teknoloji ile 20 saniye içerisinde bir ilacın etken unsurunun ne olduğunu tespit edebiliyoruz. Bunu da hiçbir kimyasal kullanmadan, rastgele bir kimyasal atık üretmeden, rastgele bir sarfiyat maliyeti olmadan yapıyoruz” diyen Dr. Cebeci, ışığın unsur ile etkileşimini kullanarak sistemin çalıştığını söyledi. Dr. Cebeci, sistemi şu halde anlattı:
“Işığı, bir kimyasal tarama, kimyasal araştırma aracı olarak kullanarak, hususlardan molekül düzeyinde bilgi alıyoruz. Daha sonra aldığımız bu kimyasal dataları, yani unsurların ya da ilaçların parmak izlerini, ileri tahlil yapay zeka yollarıyla geliştirip istediğimiz dataları o verilerden çekiyoruz. Bulut ve yeni kimya teknolojilerini bir ortaya getirerek limitsiz, çok verimli, çok faal bulut tabanlı geçersiz ilaç denetleme sistemi geliştirdik. Sistemimizi alıp alana inip kimyasal tahlili, rastgele öbür bir kimyasala muhtaçlık duymadan, örneğe de ziyan vermeden, yerinde, saniyeler içerisinde yapabiliyoruz. Prototipimiz hazır. Sistemi ticari bir eser haline getirmek ve son ar-ge çalışmalarını yapmak için şu anda TÜBİTAK ve bir Avrupa Birliği projesi üzerinde çalışıyoruz. Hazır hale geldikten sonra kendi Sıhhat Bakanlığımız (Türkiye İlaç ve Tıbbi Aygıt Kurumu TİTCK) ve başta Nijerya olmak üzere dünya pazarına açılacağız. EMA, FDA, Dünya Sıhhat Örgütü üzere kurularla çalışacağız.”
DÜNYADA CİNSEL GÜCÜ ARTIRICI İLAÇLAR, TÜRKİYE’DE BESİN DESTEKLERİ
Pandemi nedeniyle geçersiz Kovid ilacı yahut aşılarının da gündeme geldiğine işaret eden Dr. Derya Cebeci, bu teknolojinin düzmece Kovid ilacı ya da aşısının tespitinde de kullanılabileceğini belirtti. Dr. Cebeci, şu bilgileri verdi: “Bugün dünyada sahteciliği en çok yapılan ilaç, cinsel gücü artırıcı sildenafil isimli etken unsur. Düzmece ilacın en büyük sorun olduğu bölgeler, Afrika, Güney Asya, Latin Amerika ve buralarda eczanelerde dahi ilaç kontrol gereksinimi var zira uydurma ilaç satılabiliyor. Türkiye’de eczanelerde satılan ilaç ve eserler hayli emniyetli. Zira Sıhhat Bakanlığımızın İlaç Takip Sistemi (İTS) ile bunlar daima sıkı bir kontrol altında tutuluyor. Biz o mevzuda şanslı birlikteyiz. Ancak bizde de besin destekleri ve kozmetik eserlerde problemlerimiz var. Amerika üzere gelişmiş ülkelerde ise cinsel gücü artırıcı ilaçlar ya da antidepresanların düzmecesi çok yapılıyor. Yeniden Afrika’da başlarda Kovid tedavisinde de kullanılan hidroksiklorokin yani sıtma ilacı en büyük sorun. Sıtma esasen Afrika’nın en büyük sorunu. Dünyada her yıl yaklaşık 300 milyon sıtma olayı görülüyor. DSÖ datalarına nazaran bunun yüzde 90’ı Afrika’da.”
KOVİD SALGINI, DÜZMECE SITMA İLACINI GELİŞMİŞ ÜLKELERE DE TAŞIDI
Bugüne kadar tüm dünyada görülen Kovid olay sayısının dahi 100 milyon civarında olduğunu vurgulayan ve sıtma ile karşılaştırıldığında görüntünün ne kadar müthiş olduğunun daha iyi anlaşılacağını söyleyen Dr. Cebeci, “Afrika bölgesindeki sıtma ilaçlarının ise üçte biri uydurma. Kimi bölgelerde bu, yüzde 90’ların üzerine çıkıyor. Ayrıyeten Kovid salgını hidrosksiklorokin sahteciliğinin Amerika ve Avrupa üzere gelişmiş ülkelere de taşıdı. Mesela Mart 2020’de Amerika’da Baltimore gümrüğünde 2 bin 500’e yakın tablet ele geçirildi” dedi. Yeniden Amerika’da hgeçtiğimiz yıllarda etken hususu içermeyen düzmece kanser ilaçlarının da yakalandığına işaret eden Dr. Cebeci, “Avrupa’da (kolesterol tedavisinde kullanılan ) atorvastatin, (pıhtılaşmayı engelleyici) klopidogrel üzere kalp damar ilaçlarının sahteciliği daha sık görülüyor. Geçersiz ilaç yahut besinde en büyük sıhhat bedelini olağan ki az gelişmiş bölgeler ödüyor. Afrika, Latin Amerika, Güney Asya ülkelerinde antibiyotikler, ağrı kesicilerin bile sahteciliği yapılıyor” diye konuştu.
ANTİFİRİZLİ ÖKSÜRÜK ŞURUBU, MELAMİNLİ MAMA, TEBEŞİRLİ TAKVİYELER
Düzmece ilaçlarda, “etken unsur kullanılmamasının” aslında tahminen de en temiz sahtecilik olduğunun altını çizen Dr. Cebeci, şu ihtarlarla kelamlarını noktaladı:
“Çünkü o denli sahtecilikler var ki, örneğin öksürük şuruplarında antifiriz kullanıldı ve bu birçok çocuğun vefatına sebep oldu. 2008 yılında Çin’de bebek mamasına karıştırılan melamin nedeniyle çocuklar öldü. Daha sonra besinlerine karıştırılan melamin nedeniyle, Amerika’da da birçok hayvan telef oldu. Mesela tebeşir tozu, kimse bunu yemek istemez. Lakin ilaç yahut besin desteklerine karıştırılabiliyor. Besin desteklerinde yaşanan en büyük sorun ise ilaç etken hususları içermeleri. Bilhassa destekler ve bitki çaylarında ölümcül tehlikesi olan sibutramin hususu. Aslında reçete ile, hekim denetiminde alınması gereken bir ilaç bu. Siz bunu denetimsiz bir formda kilo vermek için aldığınız eserle kullandığınızda kalp hastasıysanız mevte dahi yol açabiliyor. Birtakım besin desteklerine de iyi hissettirsin ve yine alınsın diye cinsel gücü artırıcı ilaçlar konuluyor. İnternette besin desteği ismi altında satılan birçok eser düzmece. Onaylanmamış ya da Sıhhat Bakanlığı takiplerinden geçmemiş hiçbir yerden bilhassa internetten bu eserlerin alınmaması gerekiyor.”
– İstanbul
Kaynak: Demirören Haber Ajansı
Haberler.com
