Dolar/TL kuru bugün 7,36’yı aşarak rekor kırdı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Ayasofya’da kıldığı Cuma numazı sonrası birinci defa kur artışını yorumladı. Erdoğan, “TL’nin yerli yerine oturacağına inanıyorum. Dövizin de altının da yerini bulacağına inanıyorum. Bunlar süreksiz, bu dalgalanmalar her vakit olur onu görmemiz lazım” dedi.
Erdoğan’ın açıklaması öncesi Reuters haber ajansı, Merkez Bankası‘nın siyaset faizi olan ve yüzde 8,25 düzeyinde bulunan bir haftalık repo faiziyle yaptığı piyasa fonlamasını kestiğini ve bankaları gecelik piyasaya yönlendirdiğini yazmıştı. Haber sonrası dolar/TL kuru 7,15’in altına gerilemişti.
Türk lirası 2020’de dolar karşısında yüzde 20’den fazla kıymet kaybetti. Doların seyrine dair merak edilen beş soruyu, Bilkent Üniversitesi İktisat Kısmı Lideri Prof. Dr. Refet Gürkaynak’a sorduk.
DOLAR NEDEN YÜKSELİYOR?
Liranın kıymet kaybetmesinin sebebi para siyasetimizin enflasyona yol açması. Türkiye‘de lira ucuzluyor, biz buna doların pahalılanması diyoruz. Para siyasetimiz, faizi enflasyonun altında tutuyor. Hasebiyle TL ile yaptığınız yatırımların getirisi enflasyon altında eziliyor. Bunun olduğu bir ortamda döviz kurunu tutabilmek kelam konusu değil. Durumun Londra, New York’un yaptığı bir şey ile ilgisi yok zira Türkiye’de yabancı yatırımcı kalmadı. Şu anda olan, Türkiye’deki yerleşik insanların kendileri için yanlışsız olduğunu düşündüklerinin sonucu. Türkiye’deki mevduatın yarıdan fazlası döviz cinsine döndü. Bu kendileri bakımından yanlış bir şey değil. Şu anda gördüğümüz üzere döviz tutuyor olmak enflasyona karşı koruyor, zira enflasyonla birlikte kur yükseliyor.
Pekala neden şu anda oluyor? Bunun “acıklı” bir yanıtı var zira aslında bu çok iyi anlaşılmış bir sistem ve artık olması gerekmiyor. Siz şayet bu biçimde enflasyona yol açacak para siyaseti izliyorsanız, yani Merkez Bankamızın yaptığı üzere ortalığa para saçıyorsanız ve hükümetimizin yaptığı üzere bankalara kredi verdirterek ortalıktaki Türk Lirası ölçüsünü arttırıyorsanız, paranız başka paralar karşısında kıymet kaybeder. Ancak çeşitli nedenlerle bu istenmiyor. Merkez Bankası bir eliyle lira çıkartıyor ortaya. O lirayı alanlar da bir noktada “Bu paranın kıymeti kuş olacak, en azından bedelini koruyacak döviz alayım” diyorsa, kendin aslında dövize talep yaratıyorsun. O talep döviz fiyatını yükseltmesin diye “ben satacağım” dediğiniz vakit, rezervlerinizi satmaya başlıyorsunuz.
O kadar büyük bir rezerv zati yok, lakin bu süratle satıldığı vakit bu rezervler, Merkez Bankası bir ekip “yaratıcı işler” yapmaya başlıyor. “Bankalardan borç alayım, borç üzere gözükmesin, aldığım taraf bilançomda gözüksün, geri ödemem gereken kısmı bilanço dışında kalsın” üzere yasa dışı olmayan lakin anlayanın, “sen bunu yapıyorsun” dediği, ancak bilançoya rezerve bakmaya alışıksanız şayet, o rezervleri biraz hoş gösteren işleri hayli bir vakittir yapıyor. Bunlar devam edemeyecek şeyler. Bunun sonunun olmak zorunda olduğunu görüyorsunuz. Merkez Bankası ve kamu bankaları vazgeçtiler müdahale etmekten. Pekala neden artık geldi sonu? Bilmiyorum. Fakat devam edemeyecek şeyler devam edemiyorlar.
DOLAR DÜNYADA DA YÜKSELİYOR MU?
Şu anda büsbütün Türkiye’ye has bir durum. Dünya genelinde dolar aslında kıymet kaybediyor. Euroya da diğer birçok paraya karşı da dolar, hafif hafif bedel kaybediyor. Halbuki Türkiye’de, euroya yene karşı da yeniden birebir şey oluyor. Dolara değil, liraya bir şey oluyor. Türkiye’den kaynaklı bir şeyden bahsediyoruz.
DOLAR YÜKSELMEYE DEVAM EDER Mİ?
Menkul değer fiyatlarıyla ilgili bu halde öngörüde bulunmak kolay değil. Şunu söylemek mümkün, Türkiye’de enflasyon düşmeden lira bedel kaybetmeye devam edecek. Bunun orta vadede hakikat olmak zorunda olduğu aşikar. Fakat yarın, haftaya yükselmeye devam eder mi? Piyasa dinamiklerinde bilhassa para siyaseti reaksiyonuna bağlı. Merkez Bankası çıkıp “Ortaya para atmaktan vazgeçtim, lirayı kıymetlendireceğim, yani faiz arttıracağım” derse, en azından liranın daha da paha kaybetmesine mani olabilir. Bunu yapmayacağım derse, tahminen biraz daha sopayla iş yapmak mümkün. Şu anda da gördüğümüz üzere bunun arttan gelen ziyanı çok daha büyük aslında. Ancak aklı başında iktisat siyaseti yapacağımıza, bu ortalar iyice vaka-i adiden olan “Bakın biz ne kadar akıllıyız, kimsenin düşünmediği şeyler yapıyoruz” diye bir garabet çıkartabilir miyiz? Olmayacak şey değil, olup durduğu için söylüyorum bunu. Lakin olmamasını ummak gerekir.
DOLARDAKİ ARTIŞ TÜRK IKTISADINI NASIL TESIRLER?
Kurun üst zıplamasının enflasyonu arttırıcı tesiri var zira ithal olarak aldığımız her şeyin fiyatı mekanik olarak artıyor. Bunun içinde çok değerli olanı güç fiyatları zira biz gücünün çabucak hepsini ithal eden bir ülkeyiz. Petrolü, doğal gazı ithal eden bir ülkeyiz. Bunlar üretimin her tarafına girdi olarak kullanılıyor. Güç ve ulaşım fiyatlarının artması Türkiye’de enflasyonu genel olarak yükseltiyor. Münasebetiyle kurun yükselmesinin bir tesiri enflasyonun yükselmesi.
Bir başka tesiri, Türkiye’de 2018 yılında makus iktisat siyasetinin sonucu olan döviz cinsinden borçlu lakin Lira cinsinden gelir elde eden bir alay şirket için geçerli. Şirketler geçtiğimiz iki yılda borçlarının bir kısmını kapattılar. Bunu toplam istatistiklerde görebiliyoruz. Ancak hala büyük ölçüde döviz açısından borçlu durumdalar. Hasebiyle döviz borcunuz varsa ve TL elde ediyorsanız, ödemeniz gereken dövizin Lira karşılığı apansızın zıpladı gitti. Bu şirketlere büyük ziyanı var. Bu şirketlerin bir kısmı batıktı, bir kısmı batmamak için debeleniyordu. Onlar sıkı bir darbe yemiş oldular şu anda. Münasebetiyle Türkiye’nin üretici kesimlerine de ziyan verecektir.
Bir tane iyi tarafı var; dış ticaret açığını kapatıyor olması. Lira ucuzladığı için yurtdışından Türkiye’ye talebi arttırıcı bir tarafı var. Çok fazla değil maalesef. Şunu çabucak göreceğiz, dış ticaret açığını süratli kapatıyor Türkiye’de liranın paha kaybetmesi. Lakin bu ihracatımız arttığı için değil, ithalatımız azaldığı için. Yurtdışından aldığımız şeyler bize kıymetli geldiği için çabucak almamaya başlıyoruz. Bunun bir tarafı “İthal bira içmesinler” falan; bu olabilir. Lakin bir tarafı da ithal girdileri almadığımız için yurtiçinde üretim yapamaz olmak, işsizliğin artması vs.
Bunlar yıkıcı şeyler elbette. Yurtdışına ihracatımız bu süratle artmıyor. Zira artık şunu biliyoruz, bizim ihracatımızın hassas olduğu şey döviz kurundan çok ihracat yaptığımız piyasaların bu büyük ölçüde Batı Avrupa demek, onların büyüme suratı. Oralarda işler iyi gittiği vakit çabucak her döviz kuruyla ihracatımız artırıyor. Makûs gittiği vakit, TL istediği kadar kıymet kaybetsin, ihracat yapamıyoruz. Şu anda haliyle orda da işlerin gitmediği vakit.
Turizme tesiri var lakin şu anda Türkiye’ye gelecek olan turistin birinci kaygısı “Euro 8’den mi 8,5’tan mı”dan fazla, “uçağa binilir mi koronavirüs ne olur” olduğu için o tesirler baskılanmış durumda.
Bu kuvvetli bir tesir, hem iktisadi sonucu var. İnsanları kriz algısına ittiği için tüketimlerini kısmaya, işler berbat gitti davranışına itiyor. Hem de siyasi sonucu var zira bu memlekette iktisadi kriz oluyor, olduğu vakit da her vakit siyasi sonuçları da oluyor. Siyasetçiler de bunu biliyorlar. Kurun baskılanmaya çalışmasının kıymetli bir nedeni insanlara işlerin ne kadar berbat gitmekte olduğunu göstermemek. Bu yapılamaz hale geldi.
DOLARIN DÜŞMESİ İÇİN NELER YAPILMALI?
Türkiye’de şu anda bir iktisat siyaseti yok. Beğeniyoruz beğenmiyoruz değil. Şu anda ne yapılmaya çalışılıyor yahut şu anda yapılmaya çalışılan şey başarılı olursa bundan nasıl bir iyi sonuç bekleniyor denilirse buna yanıt verebilecek hiç kimse yok.
Baktığınız vakit bir eliyle gaz yağıyla yangın çıkartıp öteki eliyle çay bardağıyla bunu söndürmeye çalışan bir iktisat siyaseti görüyorsunuz. Buna bakıp “bu sefer olmadı ancak aslında olur” demek kelam konusu değil. Elini gaz yağından çek birinci evvel, sonra da şu karşıdaki yangını nasıl söndüreceksin onu söyle, sonra bu yangın bir daha nasıl çıkmayacak buna ait 3 şey söyle ve bunların ikincisiyle birincisiyle baştan çelişmesin. Türkiye’de bunun eksikliği o kadar kuvvetli ki… Yalnızca Merkez Bankası şunu yapsın, BDDK’nın (Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu) Maliye’nin, adalet sisteminin bu formda işlediği, iktisadın ve siyasetin genel olarak bu türlü olduğu, Merkez Bankası ne yapsın?
Bıraksan, dünyanın en iyi Merkez Bankası olsa, “İstediğini yap, bildiğin üzere yap” desen tekrar yapabileceği son derece sonlu. Siz şayet paranız öteki paralar karşısında paha kaybetmemesin istiyorsanız, paranızın beşerler gözünde değerli olmasını sağlamanız lazım. Bunu yapmanın yolu, bir biçimde dedirteceksiniz ki insanlara “Sen bu türlü yapma, Lira tutmak senin için daha iyi bir tasarruf”. Diyecek ki vatandaş “eğer lira tutuyor olsaydım, o denli bir getiri elde edecektim ki enflasyondan fazla tasarruflarım bakımından yüceltecekti.”
Demek yapılacak birinci iş faizi yükseltip lirayı matah bir şey haline getirmeniz lazım. “Ben lira tutayım, lira ile getiri elde edeyim, bu getiri beni enflasyondan koruyacağına nazaran artık artık dövize yönelmeme gerek yok, dövizimi satayım, lira alayım” demelerini istiyorsunuz. Sistem bu. Yapılabilir bir şey bu, lakin bunu yapacak bir iktisat çerçevesi lazım.
Yalnızca kur sorunu, yalnızca Merkez Bankası sorunu, Türkiye’nin genel yönetişim sıkıntısının yarattığı sıkıntıların hepsinin birden su üstüne çıktığı bir an görüyoruz şu anda.
Haberler.com
