Almanya’nın 2009 yılında domuz gribi aşısı geliştirirken emsal bir sistem uyguladığı ve skualen elde etmek için köpekbalıklarını kullandığı aktarıldı. Pekala, Skualen nedir, nelerde bulunur? Corona virüsünün devası skulaen zeytinde var mı? Bitkisel Skualen nedir? Skualen neye iyi gelir?
SKUALEN NEDİR, NELERDE BULUNUR?
Bir isoprenoid bileşeni olan skualen (C30H50), karaciğer ve deride sentezlenir ve köpek balığı karaciğeri ile zeytinyağı en kıymetli kaynaklarındandır. Skualen emülsiyonları aşılarda adjuvan olarak, kanser ve öbür birtakım hastalıkların tedavisinde hami ve önleyici tesirleri nedeniyle, ilaç ve gen taşıyıcısı olarak çeşitli alanlarda kullanılmaktadır. Türkiye’nin 2014 yılında skualen üretiminde dünya 4.sü olmasına rağmen ülkemizden bu bileşiğin tesiri ile ilgili araştırma bulunmamaktadır. Araştırmalar zeytinyağı üretiminde ön planda olan İspanya ve İtalya kökenlidir. Skualenin bilhassa kanser ve öteki hastalıklardaki esirgeyici ve önleyici tesirlerine yönelik yapılan araştırmalar antioksidan ve antitümör tesirlerine ait iki ana husustadır. Antioksidan araştırmalar ortasında ülseratif kolit, miyokard infarktüsü, Parkinson hastalığı, ilaç ve radyoterapi yan tesirleri üzerinde aktifliği bulunmaktadır. Antitümör tesirleri ise kolon, akciğer, göğüs, nöroblastom, deri kökenli skuamöz hücreli karsinom alanlarında araştırılmıştır. Bu derleme skualen hakkında kapsamlı bilgi sunmakta, çalışmaların laboratuvar ve patolojik metodoloji ve sonuçlarını içermektedir. Birçok alanda aktifliği şimdi araştırılmamış olan skualenin bilhassa değerli bir üretici olan Türkiye için önde gelen bir araştırma konusu olması gerektiği görülmektedir.
SKUALEN NEYE UYGUN GELİR?
Skualen endojen kolesterol sentezinde yer alan 6 izopren alt ünitesinden oluşan triterpen bileşiği olup, 2 molekül farnezil pirofosfatın NADPH aracılı redüksiyon yansıması ile kondanse olarak oluşur (1). 1916’da Tsujimoto’nun köpekbalığı karaciğerinden C30H50 formülüne sahip hidrokarbon bileşiğini izole edip, “squalene” ismini verdikten sonra, skualenin farelerde sentezlenebildiği ve fare karaciğerinde de bulunduğu saptanmıştır (2). Skualen; vitamin A, ß karoten, koenzim Q10, E vitamini, K vitaminine misal yapıda olan isoprenoid bileşiğidir. 6 çift bağ içerir, güçlü radikal temizleme kapasitesine sahiptir ve deriyi lipid peroksidasyonunun ziyanlı tesirlerinden korur (3). “Skualan” ise sebase gland sekresyonlarında doğal olarak bulunan, skualen’in komplet hidrojenizasyonu ile oluşan satüre formudur ve radikal temizleme kapasitesine sahip değildir. Skualen köpekbalığı karaciğeri dışında tabiatta buğday tohumu, pirinç kabuğu, zeytinyağı, palm yağında bulunan bir bileşiktir (4). Bilhassa zeytinyağı %0,7’lik oranla skualeni yüksek oranda içerir (5). İnsanlarda skualen karaciğer ve deride sentezlenir, kanda VLDL ve LDL ile taşınır, ve sebase bezlerden yüksek oranlarda sekrete edilir (6). Skualen emülsiyonları aşılarda adjuvan olarak, kanser ve öteki kimi hastalıkların tedavisinde protektif ve preventif tesirleri nedeniyle, ilaç ve gen taşıyıcısı olarak çeşitli alanlarda kullanılmaktadır. Biz skualen ile ilgili bu derleme yazısında bilhassa kanser ve öteki hastalıklardaki kollayıcı ve önleyici tesirleri üzerine yapılan çalışmalara odaklanacağız. Türkiye zeytinyağı ve bununla kontaklı olarak da skualen üretiminde 2009’da 147 bin tonla 7. sıradayken, takip eden yıllarda üretimi artırarak 2014 yılında yıllık 180 bin tonla 4.sıraya yükselmiştir (7). Kıymetli bir noktada bulunmakla birlikte ülkemizden bu alanda hastalıklar üzerine bu bileşiğin tesiri ile ilgili araştırma bulunmamaktadır. Araştırmalar zeytinyağı üretiminde ön planda olan İspanya ve İtalya kökenlidir.
Son yıllarda skualenin kanser hücrelerinde inhibisyon ve kanserden gözetici tesirine odaklanan birçok in vitro ve deneysel hayvan çalışması bulunmaktadır. Bu alanda yapılmış araştırmalar kolon, deri, akciğer ile alakalı olup tümü deneysel araştırma niteliğindedir. Aberrant kriptik fokus (ACF) APC ve RAS mutasyonları içerebilen, kolon kanserli hastaların kolon mukozalarında saptanan erken preneoplastik bir lezyondur (25). Aberant kriptler etraftaki olağan kriptlerden artmış büyüklükleri, hücrelerin lamina- bazal yüzleri ortasındaki artmış uzaklık ve bariz perikriptal zonları ile ayrılırlar (26). Bu çalışmada ACF’leri değerlendirmede kullanılan parametreler ışık mikroskobunda bu foküslerin varlığı ve multiplitesidir. Kript multiplitesi her fokustaki kript sayısı ve bunların 3, 4 yahut 4’ten fazla ACF içermelerine nazaran kategorize edilmiştir. Azoksimetan ile indüklenmiş kolonda aberrant kriptik fokus (ACF) deneysel hayvan modelinde %1 içerikli skualen diyeti uygulanmış erkek sıçanlar, denetim kümesi ile karşılaştırıldığında total ACF/ kolon sayısında ve her odaktaki aberrant kript multiplitesinde manalı bir azalma saptanmıştır (26). Smith ve ark.nın diyetsel zeytinyağı ve skualenin farelerde akciğer tümörogenez üzerine tesirini araştıran çalışmada, 4-(metilnitrosamino)-1-(3-piridil)-1-butanon (NNK) (103 mg/kg, i.p.) ile akciğer tümörogenezi indüklenmiş ve kümeler %5’lik mısır yağı (kontrol), %19.6 zeytinyağı ve %2’lik skualen ile beslenmelerine nazaran karşılaştırılmıştır. Sigara spesifik nitrozaminler olan NNK (nitrosonornikotin) ve N9 sigara içimi sırasında nikotinin nitrozasyonu ile oluşurlar ve sigara alakalı kanserlerde değerli bir role sahip oldukları düşünülmektedir. NNK laboratuvar hayvanlarında en potent akciğer karsinojenidir (27). NNK’nin karsinogenezi indüklenmesi için P450 enzimleri ile metabolik olarak etkin hale gelmesi gerekmektedir (28). NNK uygulanmasından 3 hafta evvel kümeler, kümelere eşleştirilen diyetler uygulanmış ve NNK uygulamasından 16 hafta sonra da tıpkı diyetlere devam edilmiş ve bütün kümelerde akciğer tümörü geliştiği saptanmıştır. Tek doz NNK (103mg/ kg) uygulanımı sonrası denetim grubu+ NNK uygulanan kümede akciğer tümör insidansı %100, tümör multiplitesi 16 tümör/ fare ve tümör volümü 1.84 mm3 olarak bulunmuştur. Diyetsel zeytinyağı ve skualen uygulaması tümör insidansı üzerine manalı bir tesir yaratmamakla birlikte, multiplitesi ve volümünü manalı bir biçimde (p<0,05) azaltmıştır. (zeytinyağı ile %46- 58, skualen ile %33-47). Bu sonuçlar zeytinyağı ve skualenin akciğer tümörlerinin gelişimini ve büyümesini azalttığını desteklemiştir. Histopatolojik tahlillerde skualenin akciğer hiperplazisini (%70), zeytinyağı ve skualenin akciğerde adenom formasyonunu (%34 ve %52) manalı bir formda azalttığı görülmüştür. Kimyasal olarak indüklenen deri kanseri deneysel modelinde, 50 dişi farede deri tümörü oluşumu indüklenmiş ve devam ettirilmiştir. Farelerin her bir kümesi mineral yağı, %5'lik skualen ve Roideks (skualen, A vitamini, E vitamini ve aloe-veradan oluşan formülasyon) ile tedavi edilmişlerdir. Tümörojenik kimyasal unsurun uygulamasından 13 hafta sonra tümör insidansları mineral yağı, skualen ve roideks için sırası ile %33, %27 ve %20 olarak gözlenmiştir. Roideks uygulanan hayvanlarda tümör multiplitesi skualen uygulanan kümeye nazaran 2.8 kat, mineral yağı uygulanan kümeye nazaran ise 3 kat daha az bulunmuştur. Tümör regresyonunu karşılaştırmak gayesiyle eşit tümör sayısına sahip fareler 2 kümeye bölünmüş ve bir kümeye roideks öbür kümeye mineral yağı uygulanmıştır. Roideks uygulanan kümede tümör sayısında %33.34 oranında gerileme izlenirken, mineral yağı uygulanan kümede ise %3.44 oranında gerileme izlenmiştir.
Haberler.com
