Vatan savunmasından Cumhuriyet‘in kuruluşuna, reformlardan demokratik hayatın yerleşmesine kadar Türk tarihine damga vuran 2’nci Cumhurbaşkanı İsmet İnönü‘nün vefatının üzerinden 47 yıl geçti.
AA muhabirinin derlediği bilgilere nazaran, Gazi Mustafa Kemal Atatürk‘ün yakın silah arkadaşı, İnönü Savaşlarının kumandanı Mustafa İsmet, 24 Eylül 1884’te İzmir’de doğdu.
Malatya’ya yerleşmiş Kürümoğulları ailesinden Hacı Reşit Beyefendi ile Bulgaristan’ın Deliorman Türklerinden Cevriye Hanım’ın oğlu olan Mustafa İsmet, birinci tahsilini Foça ve Sivas’ta mahalle mektebinde tamamladıktan sonra Sivas Askeri Rüştiyesini birincilikle bitirdi.
Topçu Harbiyesinden 1903’te teğmen rütbesiyle tekrar birincilikle mezun olan Mustafa İsmet, Pangaltı’daki Harp Akademisinde tahsile başladı.
1906’da akademiyi de birincilikle bitirip “Altın Maarif” madalyasıyla ödüllendirilen Mustafa İsmet, kurmay yüzbaşı rütbesiyle birinci vazife yeri olan Edirne’ye atandı.
Bu vazifesi sırasında İttihat ve Terakki Cemiyetine giren Mustafa İsmet, 1908’de kolağası oldu ve 31 Mart Olayı (13 Nisan 1909) olarak bilinen ayaklanmayı Selanik’ten gelerek bastıran Hareket Ordusu’nda kurmay yüzbaşı olarak misyon aldı.
İttihat ve Terakki faaliyetleri sırasında yolu Selanik’e düşen Mustafa İsmet, burada Mustafa Kemal’le tanışma fırsatı buldu.
Bu müsabaka, uzun yıllar sürecek “dava ve silah arkadaşlığı”nın da temellerini attı.
Atatürk’ün en güvendiği isimlerdendi
1910-1913 yıllarında Yemen İsyanı’nın bastırılması harekatına katılan Mustafa İsmet, hudut sorunları ve asilerle yapılan mutabakatlarda başarılı hizmetleri ve mesleksel özellikleriyle dikkati çekti.
Mustafa İsmet, I. Dünya Savaşı sırasında Kafkas Cephesi’nde Kolordu Kumandanı olarak Atatürk’le çalışırken, dostlukları ve devletin geleceği hakkında ortak fikirleri gelişti.
Akabinde Suriye Cephesi’nde savaşan Mustafa İsmet, yeni Cumhuriyet’in kurulma kademesinde Atatürk’ün en güvendiği isimlerden oldu.
Mustafa İsmet, 23 Nisan 1920’de açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Edirne milletvekili olarak girdikten sonra, 3 Mayıs’ta İcra Vekilleri Heyeti’nde Genelkurmay Lideri oldu.
Albay Mustafa İsmet, bu vazifeler uhdesinde kalmak üzere Garp (Batı) Cephesi Komutanlığı misyonuna getirildi. Kuruluş basamağındaki tertipli ordu ile Çerkez Ethem ayaklanmasının ve iç isyanların bastırılmasında faal rol oynadı.
“Milletin makus talihini yendiniz…”
Albay İsmet, süratle ilerleyen Yunan ordusunun İnönü’de önünü keserek, Birinci İnönü Zaferi’ni kazandı ve Meclis tarafından tuğgeneral rütbesine yükseltildi.
Yunanlılar, yeni kuvvetlerinin de takviyesiyle tekrar Garp Cephesi’ne yüklendi. İkinci İnönü Savaşı 23 Mart’tan 1 Nisan’a kadar süren çetin bir çarpışmaya sahne oldu.
TBMM Lideri Mustafa Kemal, düşmanı bozguna uğratan Mustafa İsmet’e bir telgraf göndererek, “Siz orada yalnız düşmanı değil, milletin makus talihini de yendiniz.” kelamlarıyla tebrik etti.
Sakarya Meydan Savaşı ile Büyük Taarruz ortasındaki devre, İsmet Paşa için en ağır çalışma periyodu oldu. İsmet Paşa, Sakarya Meydan Savaşı ve Büyük Taarruz’dan sonra kazanılan zafer üzerine, Mudanya Ateşkes toplantısında TBMM’yi temsil etti.
1922’de Hariciye Vekili (Dışişleri Bakanı) olan Mustafa İsmet, gençlik yıllarından beri edindiği diplomatik müzakere deneyimi nedeniyle Lozan Barış Konferansı’na Dışişleri Bakanı ve Türk heyeti lideri olarak gönderildi.
Görüşmeler sırasında Türkiye’nin çıkarlarını titizlikle savunan İsmet Paşa, konferansta, “Efendiler, çok ızdırap çektik, çok kan akıttık, bütün uygar milletler üzere hürriyet ve bağımsızlık istiyoruz.” dedi.
İnönü, 24 Temmuz 1923’te Türkiye Cumhuriyeti’nin bağımsızlığının ve egemenliğinin tanınmasını sağlayan, “Türkiye’nin tapu senedi” olarak gösterilen Lozan Antlaşması’nı imzaladı.
Atatürk “İnönü” soyadını verdi
Cumhuriyetin ilanından sonra 1923-1924 yıllarında birinci hükümette Başbakan olarak misyon alan, Halk Fırkası Genel Lider Vekilliğini üstlenen Mustafa İsmet, 1934’te Soyadı Kanunu çıktığında Atatürk’ün verdiği “İnönü” soyadını aldı.
Başbakanlık misyonunu 1925-1937 yıllarında sürdüren İnönü, Atatürk’ün vefatından sonra 11 Kasım 1938’de Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından Türkiye’nin İkinci Cumhurbaşkanı seçildi.
Bu misyonunun yanı sıra CHP Genel Başkanlığına da getirilen İnönü, CHP’nin 26 Aralık 1938’de toplanan I. Fevkalâde Kurultayı’nda partinin değişmez genel lideri seçilerek “Milli Şef” unvanı aldı.
İnönü, Avrupa’yı uçurumun kenarına sürükleyen İkinci Dünya Savaşı sırasında Türkiye’yi savaşın dışında tutarak mümkün yıkımların önüne geçti.
Muhalefet liderliği yaptı
Genç Cumhuriyetin “İkinci Adamı” İnönü, çok partili demokratik hayata geçilmesinde değerli bir rol oynayarak, 14 Mayıs 1950’de iktidarı seçimle devretti.
Demokrat Parti’nin çoğunlukla iktidara gelmesi üzerine İnönü Cumhurbaşkanlığından çekilerek muhalefet liderliği vazifesine başladı.
27 Mayıs 1960 askeri müdahalesinden sonra Kurucu Meclis üyeliğine seçilen ve 10 Kasım 1961’de Başbakanlığa atanan İnönü, 1965’te bu misyondan ayrıldıktan sonra milletvekili olarak siyasi ömrünü sürdürdü.
İnönü, 1972’de toplanan CHP Kongresi’nde kendi desteklediği kümenin, Bülent Ecevit’in listesi karşısında mağlubiyete uğraması üzerine genel başkanlıktan istifa ederek senatör kimliğiyle TBMM’de vazife yapmaya devam etti.
Cumhuriyet tarihi boyunca 1923-1924, 1925-1937 ve 1961-1965 yıllarında Başbakan olan İnönü, 25 Aralık 1973’te bir hafta süren rahatsızlığının akabinde hayata gözlerini yumdu. İsmet İnönü’nün naaşı, hükümet kararıyla Anıtkabir’e defnedildi.
İsmet İnönü’nün, 1916’da evlendiği Mevhibe Hanım’dan birisi Kurtuluş Savaşı sırasında ölen İzzet ile Ömer, Erdal, Özden isimli dört çocuğu oldu.
Kaynak: Anadolu Ajansı / Mehmet Tosun
Haberler.com
