Dünya Sıhhat Örgütü‘nün (WHO) koronavirüsle ilgili olarak global harikulâde hal ilen etmesinin üzerinden 6 aydan fazla müddet geçti.
Ocak ayının sonundaki o gün, dünya çapında 10 bin koronavirüs olayı belirlenmiş ve 200’den fazla insan ölmüştü. Şimdi açıklanan olayların tümü Çin’de idi.
O günden bu yana hayatlarımızda çok büyük değişiklikler oldu. Altı ayı aşkın mühlet sonra bugün insanlık koronavirüsle çabada hangi noktada?
Gezegeni bütün olarak ele aldığımızda fotoğraf iç açıcı değil.
Salgının başından bu yana resmi sayılara nazaran toplam 19 milyon kişi virüse yakalandı ve 700 bin kişinin koronavirüsten öldüğü kayıtlara geçti.
Salgının başlangıcında toplam sayıya her 100 bin yeni olay eklenmesi için haftalar geçiyordu artık bir kaç saat içinde global hadise sayısı bu kadar süratle artabiliyor.
‘Hala önemli bir pandeminin ortasındayız’
BBC’ye konuşan WHO’dan Hekim Margaret Harris, “Hastalık dünyadaki bütün toplumlara yayıldı” diyor.
Evet global bir salgın fakat öyküsü her yerde farklı. Covid-19’un her ülkedeki tesirlerinin farklı olması, öteki ülkelerdeki durumu görmemizi engelleyebilir.
Lakin ister Amazon yağmur ormanlarında yaşasınlar ister Singapur gökdelenlerinde, herkesin ortaklaştığı bir şey, virüsün insan temasıyla yayıldığı gerçeği. Ne kadar çok biraraya gelirsek, virüs o kadar süratli yayılıyor. Bu salgının ortaya çıktığı gün kadar bugün de geçerli.
Bu gerçek, dünyanın neresinde olursak olalım, geleceğimizi de belirliyor.
Salgının şu anda en süratli yayıldığı merkez haline gelen Latin Amerika’da ya da Hindistan’da olayların çok yüksek olması bu yüzden. Hong Kong’un insanları özel karantina tesislerinde tutmasının ya da Güney Kore yetkililerinin insanların cep telefonlarının ve banka hesaplarının izini sürmesi de bundan. Avrupa ve avustralya’nın tedbirleri gevşetirken salgını denetim altında tutmakta zorlanmasının sebebi de bu. Tabi eskisi üzere yaşamaya dönemeyip yeni bir “normal” arayışımız da bundan.
İnsanın en temel özelliği toplumsallık
Londra’daki St George’s Üniversitesi’nden Dr Elisabetta Groppelli, “Bu bütün gezegeni saran bir virüs ve hepimizi etkiliyor. Beşerden beşere geçmesiyle ne kadar birbirimizle ilişkili olduğumuzu da ortaya koyuyor” diyor ve ekliyor:
“Sadece seyahat etmek değil, buluşmak, birlikte vakit geçirmek ve sohbet etmek, bütün insanların yaptığı bir şey.”
Birlikte müzik söylemek bile virüsün yayılmasına sebep oluyor.
Bunun yanında bir de virüsün izini sürmenin çok sıkıntı olduğu da ortaya çıktı. Virüs bazılarında hiç belirti göstermiyor, bazılarında hafif belirtilerle ortaya çıkıyor ancak kimilerimiz açısından o denli ölümcül bir tesiri var ki hastane kapasiteleri yetersiz kalabiliyor.
Dr Harris, “Tam çağımıza uygun bir virüs. Şu anda koronavirüs vaktinde yaşıyoruz” diyor.
Başarılı örnekler
Salgınla gayretin başarılı olduğu yerlerde, virüsün bir şahıstan başkasına geçiş yollarının kapatılmasının tesirli olduğu düşünülüyor ve bu bahiste en çok dikkat çeken örnek Yeni Zelanda. Ülkede şimdi az sayıda hadise varken harekete geçen hükümet çabucak sokağa çıkma tedbirleri koydu. Artık ülkede çabucak hiç yeni olay çıkmıyor ve hayat büyük ölçüde olağana döndü.
Temel tedbirleri almak fakir ülkeler açısından da tesirli oldu. Salgının ortaya çıktığı Çin ile en uzun hududu olan ülke Moğolistan çok berbat etkilenebilirdi. Ancak Temmuz ayına kadar ağır bakım gerektiren hiç bir hadise olmadı. Bütün periyot boyunca yalnızca 293 olay tespit edildi ve Covid-19’dan ölen olmadı.
Londra Hijyen ve Tropik Hastalıklar Fakültesi’nden Profesör David Heymann, “Moğolistan sonlu kaynaklarıyla sahiden çok başarılı oldu. Olayların kimlerle teması olduğunu belirleyip bu şahısları izole ettiler” diyor.
Moğolistan idaresi tıpkı vakitte okulları kapattı, milletlerarası seyahatleri kısıtladı, el yıkama ve maske kullanımını birinci teşvik eden ülkelerden biri oldu.
Siyasetçiler ve uzmanlar ortasındaki uyumsuzluk
Buna karşılık Profesör Heymann, “siyasi liderlik boşluğunun” bir çok ülkede salgınla çabayı sekteye uğrattığını birçok ülkede kamu sıhhati uzmanları ile siyasi önderlerin birebir lisandan konuşmakta zahmet çektiğini, bu türlü bir iklimde virüsün çok süratli yayıldığını söylüyor.
ABD Lideri Donald Trump ve ülkenin en üst seviyedeki salgın hastalıklar uzmanı Dr Anthony Fauci’nin yaklaşımlarının büsbütün olmasa da kıymetli farklılıklar içerdiği açık. Brezilya’da Devlet Lideri Jair Bolbonaro tedbirlerin kaldırılmasından yana şovlara katıldı, virüsü bir nevi grip diye tanımladı ve Mart ayında salgının yok olmakta olduğunu söyledi.
Bugün Brezilya’da Covid-19 tanısı konulanların sayısı 2,8 milyon ve 100 bin kişi bu hastalıktan hayatını kaybetti.
Birinci etapta başarılı olmak da yetmiyor
Lakin koronavirüsle gayrette sıkı ve can yakıcı tedbirler sayesinde bir çeşit denetim sağlayan ülkeler de, salgının bir türlü yok olmadığını ve tedbirler gevşetildiği anda yine yayılmaya başladığını, “normalleşmenin” hala epey uzakta olduğunu görüyorlar.
Dr Groppelli “Virüsle birlikte nasıl yaşanabileceği düşünülmedi” diyor.
Avustralya, toplumsal uzaklık tedbirleri ve sınırlamaları birinci gevşeten ülkelerden biri oldu ancak şu anda Victoria eyaletinde salgın “felaket” boyutlarında. Melbourne kentinde Temmuz ayı başlarında tekrar sokağa çıkma tedbirleri uygulamaya başladı ancak virüsün yayılışı durmayınca daha da sıkı tedbirler duyuru edildi. Şu anda gece sokağa çıkma yasağı uygulanıyor ve insanlara konutlarının sırf 5 kilometrelik etrafında antrenman yapmaları söylendi.
Avrupa da tedbirleri gevşetmeye başladı ama İspanya, Fransa ve Yunanistan bir kaç hafta içinde olay sayılarının artmaya başladığını bildirdi, Almanya üç aydır birinci sefer günde 1000’den fazla yeni olay açıkladı.
Bir vakitler tek tük insanın kullandığı yüz maskesi artık Avrupa’da çok yaygın kullanılmaya başlandı. Hatta birtakım plajlarda bile maske zaruriliği uygulanıyor.
Yaşananlar bize salgının başlangıcındaki muvaffakiyetlerin sonraki periyotlarda de başarılı olunmasını garantilemediğini de gösterdi. Koronavirüsün birinci dalgasında başarısıyla övgülere mazhar olan Hong Kong bugünlerde tekrar barları ve spor salonlarını kapatmak zorunda kaldı. Buradaki Disneyland kapılarını lakin bir ay açık tutabildi.
Dr Harris, “Sınırlamaların kaldırılması, eskisi üzere yaşamak manasına gelmiyor. Bu yeni bir olağan olmak zorunda. Beşerler şimdi bu iletisi algılamadı” diyor.
Afrika’nın durumu belgisiz
Afrika’nın koronavirüs salgınının neresinde olduğu da yanıtı meçhul sorulardan. Toplam hadise sayısı 1 milyonu geçerken, başarılı bir başlangıç yapan Güney Afrika’da durumun kötüleştiği ve şu an kıtada salgının en çok yayıldığı ülke olduğu anlaşılıyor. Ama Afrika ülkelerinde koronavirüs testinin çok hudutlu yapılması gerçek tabloyu görmeyi çok zorlaştırıyor.
Bir öteki olgu ise Afrika’da olay sayısına nazaran mevt oranlarının dünyanın başka yerlerine nazaran daha düşük olması. Bunun mümkün sebepleri ortasında şunlar sayılıyor:
Ülkeler salgınla çabada kendilerine has metotlar de geliştiriyorlar. Ruanda’da hastanelere İHA’larla (insansız hava aracı) gereç gönderiliyor tekrar bu araçlardan salgınla uğraş yayınları yapılıyor. Hatta kuralları ihlal edenler de bu yolla yakalanabiliyor.
Lakin Hindistan’ın birtakım bölgelerinde olduğu üzere güney doğu Asya ve ötesinde bir çok bölgede pak su ve sağlıklı atık sistemi yokluğu, salgınla uğraşta temel kıymetteki el yıkama tedbirlerini uygulanamaz hale getiriyor.
Dr Groppelli “Ellerini yıkayacak suya erişebilenler ve erişemeyenler var” diyor. “Bu çok büyük bir fark ve dünyayı buna nazaran ikiye ayırabiliriz. Bu durumda salgını aşı dışında nasıl denetim edebilecekleri meçhul.”
Salgın ne vakit bitecek?
Şimdiden birtakım tedaviler geliştirildi. Ucuz bir kortizonlu ilaç olan Deksametazon en ağır hastalarda işe yarıyor üzere görünüyor. Ancak bu Covid-19 vefatlarını önlemeye ve kısıtlamaları kaldırma kararı almaya kâfi değil.
Önümüzdeki aylarda İsveç’in durumunu yakından izleyerek, takip ettikleri daha esnek siyasetin uzun vadede işe yarayıp yaramadığını görmek mümkün. İsveç çok sıkı karantina tedbirleri almadı ancak bilhassa de yaşlı bakım konutlarındaki vefatlar nedeniyle komşularının tümünden kayda bedel ölçüde daha fazla can kaybı yaşadı.
Genel olarak dünyanın olağanlaşma konusundaki umutları aşıya bağlanmış görünüyor. İnsanların bağışıklık sahibi olmasıyla salgının yayılmasının engellenebileceği öngörülüyor.
Hollywood sinemalarındaki üzere olmuyor
Şu anda altı adet aşının klinik denemelerinde üçüncü evreye geçildi. Bu evre, aşıların nitekim de işe yarayıp yaramayacağını belirleyecek en kritik periyot. Son sorun ise zamanlama. Sıhhat uzmanları vurgunun aşının bulunup bulunmayacağı değil ne vakit erişime sunulabileceği olduğuna dikkat çekiyorlar.
WHO’dan Margaret Harris, “İnsanlar aşıyla ilgili olarak Hollywoodvari bir umut içindeler. Bilim insanları bu işi çözecek diye düşünüyorlar. İki saatlik bir sinemada bu sona süratlice geliniyor ancak bilim insanları aşı örneğini kendisine enjekte edip ‘Bu hepimizi kurtaracak’ diyen birer Brad Pitt değiller” diyor.
Haberler.com
