Koronavirüs salgınının başlamasıyla birlikte sıhhat çalışanları çok ağır bir tempo ile çalışmak zorunda kaldı.
Kimileri aylarca konuta gidemedi, sevdiklerinden uzak kaldı; kimileri da artan hasta sayısıyla başa çıkabilmek için çok az uyuyarak, tüm devranını hastalara adadı.
Pekala bu süreç onların psikolojilerini nasıl etkiledi?
Normalleşmeyle birlikte çok sayıda insanın tedbirlere dikkat etmemesi ve vaka sayısının artması, salgın nedeniyle neredeyse gece gündüz çalışmak zorunda kalan sıhhat çalışanlarında ne üzere hislere yol açıyor?
Bu soruları sıhhat çalışanlarına ruhsal destek veren bireylere sorduk.
Türkiye’de bu emelle kurulan birden fazla telefon hattı oldu.
Bunlardan kimileri şöyle:
Bu hatlar üzerinden bugüne kadar yüzlerce sıhhat emekçisine destek verildi.
Türkiye Psikiyatri Derneği’nden Necip Çapraz, gayri memleketlerde yaşananları gözlemledikten sonra salgının Türkiye’de başlamasıyla birlikte sıhhat sisteminin iş yüküyle karşı zıdda kalacağını iddia ettiklerini ve bu yüzden bu hattı kurmaya karar verdiklerini anlatıyor:
“Biz de onların ruh sıhhatini korumak için bir şey yapmalıyız diye düşündük. Bir tıp yurt dışındaki hotline sistemi üzere bir hat kurduk. Acil durum hattı, bunalıma müdahaleyi hedefleyen bir hat olmasını istedik.”
7/24 ulaşabilen velev 200 istekli psikiyatri bilirkişisinin hizmet yaptığını aktaran Çapraz, salgının ruhsal boyutu hakkında şunları söylüyor:
“Bu hastalık salgını, büyük bir afet üzere düşünmek lazım bunu. Zelzele üzere, çığ üzere. Afet dediğiniz şey aslında hayatı aniden ve derinden etkileyen, bütün imkanları bir anda ehliyetsiz kılan ani bir durumla karşı zıdda olma hali. Bu durumda da sıhhat çalışanları çok önemli bir yükle ve bir afetle karşı zıdda kaldılar. Her vakit kaybettiklerinden daha fazla hasta kaybetmeye başladılar bu süreçte. Bu da önemli bir gerilim getiriyor.”
Uyku meseleleri, gerginlik, öfke
Çapraz, bu gerilimin kendisini uyku sıkıntıları, gerginlik ve öfke olarak gösterebildiğini söylüyor.
SARS-Cov-2 yeni bir virüs olduğu için hekimlerin, münhasıran de salgının başında, virüse dair yerinde haberi yoktu.
Çapraz, bu yüzden hastalarını kaybeden tabiplerde zayıflık hissinin da ortaya çıkabildiğini söylüyor.
Buna ek olarak bir de hastalanma riskiyle karşı karşıyalar:
“Raporlara nazaran 3 bin 500’ün üzerinde sıhhat çalışanı hastalandı bu süreçte. Bir kısmı da maatteessüf kaybedildi. Binaenaleyh bu kadar ağır bir gerilimle çalışıyorlarken buna bağlı bir ekip ruhsal yakınmaları oluyor.”
Derneğin hattını bugüne kadar 500’den fazla sıhhat çalışanı aradı.
Çapraz, hattın bir acil durum hattı olması nedeniyle tek seferlik görüşme yapıldığını, bir kişinin daha uzun terapiye muhtaçlık duyması durumunda yaşadığı bölgeye yakın eksperlere yahut hastanelere yönlendirdiklerini söylüyor ve ekliyor:
“Başvuranların çok büyük kısmının, yüzde 80’inden fazlasının tek aramayla sıkıntılarını çözdüklerini gördük.”
Bir gayrı müracaat hattını kuran Travma Uygunlaştırma Kümesi ise 20 yıldır Türkiye’de yaşanan travmatik hadiseler sonra bu tıp hizmetler veriyor.
‘Travmalar ülkesi’
EMDR (Göz Hareketleri ile Duyarsızlaştırma ve Yine İşleme) Derneği altında faaliyet gösteren bu kümeden Şenel Karaman, Türkiye’yi bir “travmalar ülkesi” olarak tanımlıyor.
Kümeleri 1999’daki Marmara Depremi’nde faaliyet göstermeye başladıktan sonra pek çok zelzele ve afette ruhsal destek sunmuş.
Salgınla birlikte sırf sıhhat çalışanlarına değil, koronavirüse yakalananlar ve koronavirüsten hayatını kaybedenlerin yakınlarına da destek verdiklerini anlatan Karaman, 600 şahsa beşer seans hizmet verdiklerini söylüyor.
Arayanların yüzde 48’i sıhhat çalışanı. Bu da 294 sıhhat çalışanına hizmet verdikleri manasına geliyor.
Karaman, aslında daha fazla sıhhat çalışanının destek almak istediğini ama ağır tempolarından dolayı vakit ayıramadıklarını anlatıyor:
“Belki artık biraz daha sakinleşti, vaka sayısı azaldı, tahminen bundan sonra o çalışmayı ertelemiş olanlar yararlanabilirler. Biz yardım almalarını mutlaka öneriyoruz.
“Travma şayet proses olmamışsa, varlığını yıllar boyunca sürdürülüyor.
“Travmatik deneyimden etkilenmiş kişiler şayet vücutları de buna reaksiyon veriyor, alkol ve uyuşturucu husus tasarrufu artıyor. Uykusuzluk, odaklanma meseleleri ortaya çıkabiliyor.
“Bizim arkadaşlarımızın araştırması var, Marmara Zelzelesi 20 yıl evvel oldu, hala ışığı söndürmeden uyuyamayan, yatamayan beşerler var. 20 yıl hala onun tesiri devam ediyor.”
Sıhhat çalışanlarının bu süreçte uykusuzluk, tasa ve üzüntü üzere belirtilerin yanı sıra eski travmaların tetiklenmesiyle de karşı zıdda kalabileceğini belirten Karaman, “İnsanların en kıymetli özelliği, rastgele bir travmatik hadise yaşadığımızda beynimiz bunu nötr vaka, sıradan vukuat haline getirebiliyor, bu türlü bir yeteneği var dimağımızın. Lakin birtakım durumlarda bu gerçekleşmiyor ve kilitli kalıyor orada” diyor ve ekliyor:
“EMDR tekniği o kilidi açmaya yarıyor. Biz insanın otomatik yaptığı bir süreci hızlandırıyoruz yahut devreye girmesini sağlıyoruz.”
Karaman, Türkiye’nin travmalar memleketi olması nedeniyle çok sayıda travma çalışan mütehassıs olduğunu söylüyor ve ruhsal yardıma muhtaçlık duyan kişileri kendi hatlarından yahut gayri hatlardan yardım aramaya davet ediyor.
Karaman, bazen kişilerin muhtaçlığı olması durumunda yardım aramadığını, bu türlü durumlarda da bu kişinin yakınlarının onu ikna etmesi gerektiğini söylüyor.
İstanbul Psikodrama Enstitüsü’nden Deniz Altınay ise 100 kişilik bir ekiple bugüne kadar 140 sıhhat çalışanına yardım ettiklerini söylüyor.
En sık gördükleri şikayetler arasında tükenmişlik hali, anksiyete, depresyon, uyku sıkıntıları, bağlara yansıyan meseleler, çaresizlik ve yalnızlık hisleri, mevt korkusu, yakınlarını kaybetme korkusu, ömrün mealini sorgulama ve öfke sorunları olduğunu anlatıyor.
Tedbirlere dikkat edilmemesinin tesiri
Evet normalleşmeyle birlikte çok sayıda insanın tedbirlere dikkat etmemesi ve vaka sayısının artması, salgın nedeniyle gece gündüz çalışmak zorunda kalan sıhhat çalışanlarında nasıl hislere yol açıyor?
Bu soruyu yönelttiğimiz Şenel Karaman, sıhhat çalışanlarının bir yandan kuyuyla iğne kazarken öbür yandan olağan tedbirlerin alınmadığını gördüğünde hayal kırıklığı, öfke ve kızgınlık üzere hislere kapılabileceklerini söylüyor ve ekliyor:
“Aynı devirde zayıflık, çaresizlik hislerini da getirebilir yanında. ‘Biz ne yaparsak yapalım, ne kadar çalışırsak çalışalım vaka sayısı tekrar artacak, hastalık tekrar çoğalacak’ üzere daha olumsuz hislere neden olabilir.”
Deniz Altınay da kimi sıhhat çalışanlarının topluluğun duyarsız kısımlarına karşı öfkeli olduğunu gözlediklerini ama bunların orantısının büyük olmadığını söylüyor.
SES idaresinden Aylin Akçay ise TODAP ve SES’in davet merkezine başvuranların şikayetleri arasında telaş, tükenme, kendi hayatı üstündeki denetimi yitirme hissi, öfke, çaresizlik ve yalnızlık hislerinin olduğunu söylüyor.
Sıhhat Bakanlığı’na tenkitler
Lakin Akçay, burada kimi sorunların salgının kendisinden değil, Sıhhat Bakanlığı’nın yanlış siyasetlerinden oluştuğunu söylüyor:
“Sağlık Bakanlığı, sıhhat emekçilerini buna hazırlamakta gayrikâfi kaldı.
“Kurumlarda ne tedbirler alınacağı, neler yapılacağına dair birlikte karar aldığımız bir süreç işletilmedi. Bu belirsizlik ve bilinmeme hali, korkuyu, tasayı çok artırdı sıhhat emekçileri arasında.”
Sürecinden başında hem bu meselelerle hem de ekipman problemi nedeniyle sıhhat çalışanlarının sisteme dair inancını yitirdiğini söyleyen Akçay, bu belirsizlik ve korku hali nedeniyle emeklilik ve istifa yasaklanmış olsa da işe gitmeyi bırakan sıhhat çalışanları olduğunu anlatıyor ve ekliyor:
“Bizim meydanda çalışanlardan anketlerle aldığımız haberler, Covid sahasında çalışacak bireylere verilen şahısların eğitimlerinin son nokta kısıtlı olduğunu gösteriyor.
“Sağlık emekçilerinin daima denetimden geçirilmesi gerekir. Bu hem kendilerinin hem etraflarının korunması açısından. Lakin bu yapılmadı. Sıhhat emekçileri kendilerinin taşıyıcı olup olmadığı konusunda mütemadi bir kuşku taşıdı. Bu da iş dışındaki insan bağlarını zorlaştırdı.
“Bu devam ediyor. Hala rutin bir test yok sıhhat emekçileri için lakin sıhhat hizmeti açıldı, poliklinikler açıldı.
“Bir yandan bu süreci yaşarken çalışma sahalarımızda presle da karşılaştık. Güvenliğimiz için yapılması gereken bir şeyi yönetimlerden talep ederken, uğraş verirken bile ağırlıkla karşılaştık. Ekipman isteyen arkadaşlarımıza soruşturmalar açıldı, güvenlik tedbiri alın diyen arkadaşlarımız yok sayıldı, pres gördü, mahalleri değiştirildi.”
Sıhhat Bakanlığı’na tenkit getiren tek kişi Akçay değil.
Necip Çapraz pandeminin başlangıcında nöbet listelerinin çok süratli değişmesinin gerilim ve ezayı artırdığını söylüyor. Çapraz, kimi sıhhat çalışanlarının laf verilen ek ödemeleri alamadığını, hala hastanelerde şiddete maruz kaldıklarını, çalışma koşullarının daha konforlu hale getirilebileceğini de ekliyor.
Deniz Altınay ise devletin yavaş işlediğini ve geciktiğini, kendileri üzere destek faaliyetleri yürüten örgütlerle organik bağa geçmesi gerektiğini gelgelelim kendileriyle yeteri kadar organik ilgi kurmadıklarını söylüyor.
Hem bu tenkitlere karşılıklarını öğrenmek hem de kendi ruhsal destek hatlarındaki tespitlerini aktarmak için Sıhhat Bakanlığı’yla muhabereye geçtik. Fakat bakanlık BBC Türkçe’nin sorularına cevap vermedi.
Talepler
BBC Türkçe’ye konuşan eksperlerin önümüzdeki süreçte sıhhat çalışanlarının psikolojilerinin korunması için getirdikleri tekliflerden kimileri ise şöyle:
Haberler.com
