Kovan filminin yönetmeni Eylem Kaftan: Kendimi çoğu zaman sektörde yanlışlıkla bir erkek kahvesine adım atmış gibi hissediyorum

Hareket Kaftan… Boğaziçi Üniversitesinden sinemaya uzanan farklı bir öykünün baş aktörü. Direktörlüğünü yaptığı Kovan Sinemasıyla kendinden muvaffakiyetle bahsettiren isim. Sinemaları izliyoruz, kahramanlarından bahsediyoruz. Birden fazla kere kendimize benzetiyoruz. Ya yönetmenleri… O kurguyu, atmosferi bize yaşatan, hislerimizi tek tek açığa çıkartan direktörlerin sahne gerisinde neler var? Kovan Sinemasının Ayşe’si mesela. Hareket Hanım hangi kıssalarla biriktirdi Ayşe’yi? Hayatın neresinde kaç Ayşe’ye ayna tuttu? Aksiyon Kaftan ile direktörlükten başlayarak hayata dair manalı bir söyleşi yaptık. Bayan direktör olmaktan bal üreticiliğine kadar uzandı sohbetimiz. Sinemalar kadar hayatın perde gerisini da paylaştı Hareket Kaftan…

• Hareket Kaftan kimdir?

İnsanın kendine dışarıdan bakması güç bir şey. Ancak cevaplamaya çalışayım. Cevaplamaya çalışırken, eğitimim, özgeçmişim, yapıtlarım üstünden değil, daha içsel bir yerden cevaplamaya çalışacağım. Çünkü kendime ve insanlara bakarken onları kimlikleri üstünden kıymetlendirmek ya da yargılamanın yanlışsız olmadığını düşünüyorum. Küçüklüğümden beri içimde sınırsız sayıda dünya var üzere hissediyorum. Bir yere kapansam bile, o dünyaların içinde seyahatlere çıkıyor, bundan tuhaf bir memnunluk duyuyorum. Kendimi bildim bileli beni en memnun eden anlar tabiatla kurduğum saf bağdır. Küçük bir kıyı beldesinde geçen çocukluğumda, köpeğimle tek başıma okula giderken, çiçeklerle, ağaçlarla konuşur, onlara sevgi sözcükleri söylerdim. Sanırım sinema yapmak yeryüzüyle konuşmanın bir yolu.

Yeryüzü derken, yalnızca beşerler değil, ağaçlar, çiçekler, kediler, kuşlar da duysun. Sinema yapmak, meskene, özümüze seyahatin en hoş biçimlerinden biri. Sinemalarım de biraz bunu anlatıyor sanırım.

• Bayan direktör olarak dalda yaşadığınız düşünceler oldu mu? Paylaşmak ister misiniz?

İnsanlara baktığımda erkek ya da bayan olmalarından fazla, şahsiyetlerine, ferdî ahlak anlayışlarına, diğerleriyle kurduğu bağa bakıyorum diyerek kelama başlayayım. Maalesef bayan ya da erkek direktörün önünde bir sıfat olmamalı lakin o günlere gelene kadar kat etmemiz gereken uzun bir yol var.Çünkü hayatı algılayışımız üzerinde harika bir tesiri olan sinemada bayanların kamera önü ve ardındaki varlığı yüzde on civarlarında. Bu kainatta ve algımızda büyük bir dengesizlik yaratıyor. Kendimi birden fazla vakit bölümde ezkaza bir erkek kahvesine adım atmış üzere hissediyorum. Sinemalarda anlatılan öyküler çoğunlukla erkeklerin kıssaları. Sinema yapabilenlerin çoğunluğu erkek olduğu için bu anlaşılabilir bir durum. Bayanlara bakışları ekseriyetle yüzeysel ve çok dışarıdan.Artık biraz da bayanları kadınlar anlatsın. Erkekleri de bayanlar anlatsın. Bayan izleyiciye de özdeşleşebileceği karakterler için talih tanımalıyız. Çok iyi bayan oyuncularımız var. ‘Bize rol yazın’ diye çığlık atıyorlar. Bu çığlığı duyalım artık. Bu demek değildir ki bayan olduğu için direktörler ödüllendirilsin. Lakin farkındalık çok değerli. Toplumsal cinsiyet eğitiminin yaygınlaştırılması lazım. Aamir Khan’la ilgili nefis bir belgesel var. Hindistan’da bayanların nesneleştirildiği pek çok sinema üretiminde bir ‘alfa erkek’ olarak rol alıyor. Toplumsal cinsiyet eğitimi aldıktan sonra gözünün önündeki perdenin kalktığını söylüyor. Perde kalktıktan sonra kendisini cinsiyet eşitliğine adamış. Bayanlara yönelik şiddet üzerine kampanyalarda sözcü olmaya başlamış. Bütün bunlar eğitimle ilgili.

• Bütün dünyada şu an rüzgar bayan direktörleri sahiplenmekten yana. Bu bir moda üzere siyaseten doğruculuk dalgasıyla kalıcı da olmayabilir. Lakin Akademi mesela geçen sene çok tenkit aldığı için, bu sene tüm dünyada bayan üyelere davet yaptı.

Benim meşakkat yaşayıp yaşamadığıma gelince. Ben genel olarak olaylara daima olumlu tarafından baktığımdan, kusurlarımdan ders çıkardığımdan, bayan olmanın başarılı olmamın önünde bir mani olduğunu düşünmedim hiç. Hepimiz bir formda kurban psikolojisini içselleştirdiğimiz için, bayan direktör olmayı bir dezavantaj olarak görürsek, kendi kendimize taş koymuş oluruz. Bölümde bıyık altından bayanları küçümseyenleri görelim lakin bunun moralimizi bozmasına da müsaade vermeyelim. Bütün dünyada şu an rüzgar bayan direktörleri sahiplenmekten yana. Bu bir moda üzere siyaseten doğruculuk dalgasıyla kalıcı da olmayabilir. Lakin Akademi mesela geçen sene çok tenkit aldığı için, bu sene tüm dünyada bayan üyelere davet yaptı. Kesim tüm dünyada yeteneğin yanı sıra network, lobi ve güç üstünden de gittiği için birbirimizle dayanışma halinde olmalıyız.

Akıllı bayanların birbirlerinin kuyusunu kazan değil, birbirlerine takviye olan bayanlar olduğunu düşünüyorum. Erkekler bu kadar dayanışırken, bayanların daha fazla dayanışma içinde olması lazım.

• Kovan sinemasında,inanılmaz bir bayan karakter var (Meryem Uzerli)üzerine düşünülmüş. Anneden kıza kalan sürdürülmesi gereken bir miras var. Arılarda da anaerkil bir işleyiş var. bu arılar ve karakterin öyküsü ortasında mükemmel bir ahenk yaratıyor. Bu size feminist bir sinema hissi veriyor mu?

Esinlendiğim karakter güçlü bir bayandı. Tabiatın içinde ayakta kalmaya, kovanlarını, annesinin mirasını müdafaaya çalışan bir bayan. Fakat çok boyutlu bir karakter yaratmaya çalıştım, hatta bir anti kahraman yarattığımı düşünüyorum. Mağdur, ezilen bir bayan yaratmak kolaya kaçmak olurdu. Bu usul ajitasyonlardan hoşlanmıyorum. O manada Meryem Uzerli’nin canlandırdığı Ayşe karakterinin Türkiye sinemasında pek rastlanmayan kompleks bir karakter olduğuna inanıyorum. Kovan’a post feminist sinema yakıştırması yapanlar oldu. Açıkcası hoşuma gitti fakat rastgele bir kategoriye sokmanın sineması sınırlayacağını düşünürüm. Arıların dünyasını kraliçe arı yönetiyor. Erkek arıların döllemekten öbür bir fonksiyonu yok arıların dünyasında. Arı kolonilerinde tek vazifeleri ana arıyla çiftleşmek olan, bal üretmeyen arılardır. Bir kolonide tamamı dişi olan personel arılara kıyasla az sayıda erkek arı bulunur. Erkek arıların iğnesi bulunmaz. İçine girdikçe insanı çok şaşırtan, kolektif bir yüksek aklın kelam konusu olduğu, büyüleyici bir dünya arıların dünyası.

Tabiat içinde dişilerin bu kadar yönettiği öbür bir canlı çeşidi var mı bilmiyorum. Bu metafor sinemanın mana dünyasını çok zenginleştiren bir metafor olduğu için memnunum.

• Kovan’in öyküsü arıcılıkta uğraşan ve sizi etkileyen öbür bir bayanın öyküsünden ilham alınarak yazılıyor. Ayşe karakterinde kendinizden bulduğunuz şeyler var mı?

Ayşe karakteri güçlü olmayı, başarılı olmayı hayatının merkezine koymuş bir karakter. Hayat hedefine mana yükleyen, savlı şeyler yapmak isteyen, olayları denetim etmeye çalışan. Ayşe’yi sevenler de oldu, ‘Ben olsam ben de o denli yapardım.’ diyenler de oldu. Ayşe’ye hudut olanlar da oldu. Bu da beni keyifli etti. Kendimde bulduğum şey herhalde en büyük endişem diğerlerine ve öteki canlılara ziyan vermek olurdu. Ayşe arılarını ve kendi canını müdafaaya çalışırken, yalnızca diğer canlılara ziyan vermedi, birebir vakitte on yıllardır aşikâr geleneklerle, aşikâr bir istikrar yaratmış tabiatın ve köyün de sistemini bozmuş oldu. Etrafındaki insanları dışarıdan gelmiş biri olarak, istemeden de olsa incitti. Bir manada habitatı bozmuş oldu. Çağdaş insanın çelişkisi ve ikilemlerini yansıtıyor Ayşe. Fakat sonradan vicdanı çok sızladı. Müzikte söylendiği üzere ‘Hep sonradan gelir aklım başıma…’ Kusurunu düzeltmeye çalışırken, yapması gereken en kıymetli şeyin kendine ve diğerlerine dürüst olmak olduğunu gördü. O güçlü zırhının altında kırılganlığını gördüğü noktadainsanlarla daha sevgi dolu bir bağ kurmaya başladı. Aslında hayatın büyük fotoğrafını anlatmaya çalıştım sıkıştırılmış vakit içinde, tabiat ve yeryüzüyle de. Bunlar benim ömür ideolojimi yansıttığı için elbetteki kendimden kattığım şeylerdir. En nihayetinde, hangi acılar yaşanırsa yaşansın, hayata dair umutlu bir şeyler söyleyerek bitiriyorum sineması.

• Bu birinci kurmacanız, evvelki çektiğiniz belgesel tecrübelerinizin bu sinemanın çekimlerinde faydası oldu mu?

Elbette. 20 yıldır belgeselde hiç bir profesyonel deneyimi olmayan, hayatın içinden insanları kamera önünde doğal olabilmeleri konusunda yönlendirmeyi öğrendim. Bir bahse, konsepte odaklandığım vakit bütün konsantrasyonumu o hususa verir, o mevzuyu, öyküyü her açıdan, ele almayı, araştırmayı denerim. Kovan’da da sineması çekmeden evvel uzun bir araştırma süreci var. Tekraren bölgeye gittim, o dünyayı kurabilmek için gerçek beşerlerle vakit geçirdim. Soba önlerinde geceler boyunca yapılmış muhabbetlerde çıkan kıssalar bana çok gereç verdi. Karadenizin dağlarında pek çok arıcıyla arkadaş oldum. Arıcılara çıraklık yaptım. Kendim arıcılığı öğrenmeye çalıştım. Arılar tarafından sokula sokula arılarla irtibat kurmayı, onların titreşim dünyasına girebilmeyi öğrenmeye çalıştım. Mevzuyla ilgili yapılmış belgesellerden de çok beslendim.

• Belgesel mi kurmaca mi sorusunu kurmaca olacak yanıtlıyorsunuz. Yaklaşık 21 yıllık bir belgesel seyahatiniz var, ve bu birinci kurmaca sinemanız.Kurmaca da bu kadar size cazip gelen şey nedir?

Kurmacaya girmeye cüret etmek tahminen uzun vaktimi aldı. Lakin girdikten sonra da insanın zihinsel yapısını kökten bir biçimde dönüştüren bir sürece girdiğimi anladım. Hayatı taklit etmek çok savlı ve güç bir iş. İnandırıcı olmazsa bütün sistem çöküyor. Lakin inandırıcı olduğu takdirde de fevkalâde bir özdeşleşme yaratıyor, inanılmaz sağaltıcı, dönüştürücü ve tahminen de şifalandırıcı bir gücü oluyor. Kurmacanın kendine has bir tılsımı var. Bu tılsım insanın kanında dolaşmaya başlayınca, daima özlemeye başlıyorsun. Fakat belgeselin de benim için yeri çok başka.

• Sinema bir çok disiplini bir ortada kullanabileceğimiz bir disiplin, ve siz ideoloji kısmı mezunusunuz. Sinemanızda ideoloji biliminde beslendiniz mi?

Bu soru gelince memnun oluyorum. İdeoloji hayata ve beşere dair derin sorular sormayı öğreten bir disiplin. Boğaziçi Üniversitesinde ideoloji okuduğum için kendimi çok şanslı hissediyorum. Her biri birbirinden bedelli hocalarımızın bugün önlerinde hürmetle eğiliyorum. Sinema anlayışım büyük bir oranda ideolojiden besleniyor. Bu doğrudur. İdeoloji öteki disiplinlerinin üstünde, o disiplinlerin kendilerini de sorgulayan, üst sorular soran bir disiplin.

• Bundan sonraki projelerinizden bahsetmek ister misiniz?

“Gerçek Bir Kadın” isimli yeni bir senaryo üstünde çalışıyorum. Kültür Bakanlığı Sinema Genel Müdürlüğü’nden Senaryo Takviyesi aldı. Eskilerin öyküsünün peşine düşerek, yeryüzünde kendine yer edinmeye çalışan bir genç bayanın kıssası. Seçme hakkı olmayan kurban bir bayanla, seçimleri yüzünden öldürülmüş bir bayan ve sınırsız seçimler ortasında bocalayanüç jenerasyon bayanın öyküsü.

• Sinema yapmak isteyen bayan sinemacılara ne söylemek istersiniz?

Öncelikle olarak içsel olarak çok güçlenmeye çalışsınlar. İç güçlerini sağlayacak araçlarlarla kendilerini donatsınlar. Kesinlikle yanlarında sıkıntı vakitlerde yanlarında sağlam durabilecek, onlara inanan, sinema seyahatlerini destekleyen beşerler bulsunlar. Gerçek grup kurmaya değer versinler. Motivasyonları yüksek, olaylara hoş taraflarıyla bakan, hoş güçlü, sinema tutkusu yüksek beşerler olsun etraflarında. Kaynak ararken ‘ben’ lisanıyla değil, ‘biz’ lisanıyla konuşsunlar. Kaynak ve dayanak istedikleri insanların sinemalarını sahiplenmelerini sağlasınlar. Şayet diğerleri da sineması sahiplenir, kendilerine ilişkin üzere görürlerse, o vakit çok daha kolay dayanak bulabilirler. Bir sinema direktörün dünyaya ikramıdır. Lakin yalnızca direktöre ilişkin değildir. Bütün dünyaya aittir. Ne kadar sinemalarını oburlarının da sahiplenmesini sağlarlarsa o kadar yolları açık olur.

Haberler.com