25 Ekim 1923’te mevcut hükümetin istifasıyla bir buhran ortaya çıktı. Bu vaka Atatürk’e, cumhuriyeti ilan etmek için beklediği fırsatı verdi. 28 Ekim 1923 akşamına kadar hükümetin kurulamaması üzerine Mustafa Kemal Paşa, Çankaya Köşkü’nde arkadaşlarına “Yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz” diyerek fikrini açıkladı. Ve Atatürk o gece, İsmet İnönü ile 1921 Anayasası’nın kimi hususlarını değiştiren kanun tasarısını hazırladı.
“TÜRKİYE DEVLETİ BİR CUMHURİYETTİR”
Meclis, 29 Ekim 1923 Pazartesi saat 18.00’de İsmet İnönü başkanlığında toplandı. Anayasa Komitesi tarafından sunulan ve anayasa değişikliğini içeren teklif ivedilikle görüşülmesi için gündeme kaydedildi. Görüşe sunulan tasarıda şu kararlar yer aldı:
- “Egemenlik kayıtsız koşulsuz milletindir. Ulusal işlerin fiili yönetimin idare formu halka dayanmaktadır. Türkiye Devleti bir cumhuriyettir.
- Türkiye Devleti’nin dini İslam, resmi lisanı Türkçedir.
- Türkiye Devleti, Büyük Millet Meclisi tarafından yönetilir.
- Türkiye Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanı, Genel Şuranın toplantısında bir yasama devri mühleti için kendi üyeleri ortasında Millet Meclisi tarafından seçilir. Cumhurbaşkanı misyonunu halefi seçilene kadar sürdürür. Geçmiş lider yine seçilebilir.
- Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı, Türk Devleti’nin başıdır. Bu sıfatıyla gerekli gördüğü vakit, Büyük Millet Meclisi ve Bakanlar Heyetinin başkanlığını yapar.
- Şura Lideri, Cumhurbaşkanı tarafından ve Meclis üyeleri ortasından seçilir. Öteki bakanlar tekrar milletvekilleri ortasında, Heyet Lideri tarafından seçilir. Heyetin listesi Büyük Millet Meclisinin onayına, Cumhurbaşkanı tarafından sunulur.”
“YAŞASIN CUMHURİYET!”
Konuşmaların akabinde tasarı saat 20.30’da oturuma katılan 158 üyenin tamamının oyuyla kabul edildi. Cumhuriyetin ilanı “Yaşasın Cumhuriyet” sesleri ve alkışlarla karşılandı.
“TÜRKİYE CUMHURİYETİ MUVAFFAK VE MUZAFFER OLACAKTIR”
Cumhuriyetin ilanından akabinde cumhurbaşkanlığı seçimine geçildi. Yapılan kapalı oylamada 158 milletvekilinin tamamının oyunu alan Gazi Mustafa Kemal, TBMM tarafından yeni Türk devletinin birinci cumhurbaşkanı seçildi. Cumhurbaşkanı unvanıyla kürsüye çıkan Mustafa Kemal Paşa’nın Meclise hitabı TBMM kayıtlarında şöyle yer aldı:
“Efendiler; asırlardan beri Doğu’da haksızlığa ve zulme uğramış olan milletimiz, Türk milleti, gerçekte soydan sahip bulunduğu yüksek kabiliyetlerden mahrum zannediliyordu. Son yıllarda milletimizin fiili olarak gösterdiği kabiliyet, istidat ve kavrayış kendi hakkında makus düşünenlerin ne kadar gafil ve ne kadar gerçeği görmekten uzak, görünüşe aldanan beşerler olduğunu pek hoş ispat etti.
Milletimiz kendisinde var olan vasıfları ve kıymeti, hükümetin yeni ismiyle medeniyet dünyasına çok daha çarçabuk gösterebilecektir. Türkiye Cumhuriyeti, dünya devletleri ortasında tuttuğu yere layık olduğunu yapıtlarıyla ispat edecektir.
Arkadaşlar; bu yüksek rejimi yaratan Türk milletinin son dört yıl içinde kazandığı zafer, bundan sonra da birkaç misli olmak üzere kendini gösterecektir. Bendeniz, kazandığım bu itimat ve itimada layık olmak için pek değerli gördüğüm bir noktadaki gereksinimi arz etmek mecburiyetindeyim. O gereksinim, aziz heyetinizin şahsıma karşı gösterdiği sevgi, itimat ve takviyenin devamıdır. Lakin bu sayede ve Allah’ın yardımıyla, bana verdiğiniz ve vereceğiniz vazifeleri en iyi biçimde yapabileceğimi ümit ediyorum.
Hep sayın arkadaşlarımın ellerine çok samimi ve sıkı bir formda yapışarak, kendimi onların şahıslarından bir an bile uzak görmeyerek çalışacağım. Ebediyen milletin sevgi ve inancına dayanarak daima birlikte ileri gideceğiz. Türkiye Cumhuriyeti mesut, muvaffak ve muzaffer olacaktır”
Haberler.com
